Duygusal flashback, klasik travma sonrası stres bozukluğunda (TSSB) görülen görsel geri dönüşlerin aksine, geçmişteki travmatik bir olayın duygusal yoğunluğunun aniden şimdiki ana taşınması durumudur. Kişi, o anı görsel olarak "görmez" veya "hatırlamaz"; bunun yerine, geçmişte hissettiği yoğun çaresizlik, utanç, korku, terk edilme veya değersizlik duyguları tarafından aniden "kaçırılır". Bu, şimdiki zamanda yaşanan durumla orantısız, çok yoğun bir duygusal tepkidir.
Bu kavram, özellikle Kompleks Travma Sonrası Stres Bozukluğu (K-PTSB) alanında çalışan uzman Pete Walker tarafından popüler hale getirilmiştir. Duygusal flashback yaşayan kişi, mantıklı zihni (prefrontal korteks) devre dışı kalmış gibi hisseder ve kendini doğrudan geçmişteki o acı verici olayın içindeymiş gibi duygusal bir girdapta bulur.
Duygusal Flashback vs. Görsel Flashback: Temel Fark
Birçok insan "flashback" kelimesini duyduğunda, bir savaş gazisinin aniden patlama seslerini duyup kendini savaş alanında zannetmesi gibi görsel ve işitsel geri dönüşleri düşünür. Bu, klasik TSSB'de (PTSD) yaygındır. Ancak duygusal flashback (emotional flashback) çok daha sinsi ve kafa karıştırıcı olabilir.
Temel fark, hafızanın içeriğidir.
Görsel Flashback (TSSB): Geçmişteki travmatik olayın görsel, işitsel veya diğer duyusal bileşenlerinin zorla ve canlı bir şekilde yeniden deneyimlenmesidir. Kişi neyi hatırladığını bilir.
Duygusal Flashback (K-PTSB): Geçmişteki olayın sadece duygusal tonunun yeniden deneyimlenmesidir. Kişi neden birdenbire bu kadar yoğun bir korku veya utanç hissettiğini anlayamaz, çünkü ortada net bir "anı" yoktur. Sadece o anının duygusal "yankısı" vardır.
Duygusal Flashback'in Kaynağı: Kompleks Travma (K-PTSB)
Duygusal flashback'ler neredeyse her zaman Kompleks Travma (K-PTSB) ile ilişkilidir. K-PTSB, genellikle çocukluk çağında yaşanan, uzun süreli, tekrarlayıcı ve kaçışın mümkün olmadığı travmatik durumlardan (duygusal ihmal, istismar, güvensiz bağlanma) kaynaklanır. Bu sürekli tehdit veya ihmal ortamında büyüyen çocuğun sinir sistemi, "güvende olma" hissini tam olarak geliştiremez.
Çocuk, bu bunaltıcı duygularla başa çıkmak için onları bastırmak veya onlardan kopmak (disosiyasyon) zorunda kalır. Yetişkinlikte ise, o bastırılmış duygular (terk edilme korkusu, toksik utanç vb.) en ufak bir tetikleyici ile yüzeye çıkar ve kişiyi bugünün gerçekliğinden koparıp, geçmişin o çaresiz çocukluk duygularına geri götürür.
Duygusal Flashback Anında Neler Yaşanır? (Belirtileri)
Duygusal bir flashback, kişiyi aniden bir önceki konumuz olan Tolerans Penceresinin çok dışına iter. Kişi kendini ya hiperuyarılma (savaş/kaç) ya da hipouyarılma (donma/kapanma) durumunda bulur. Bu anlarda yaşanan yaygın belirtiler şunlardır:
- Yoğun ve Ani Duygu Değişimleri: Aniden ortaya çıkan yoğun korku, kaygı, panik, öfke, keder veya umutsuzluk.
- Toksik Utanç ve Kendini Suçlama: Kişinin aniden kendini "kötü", "yetersiz", "kusurlu" veya "sevilemez" hissetmesi. İçsel eleştirmenin sesinin çok yükselmesi.
- Çaresizlik ve "Küçülmüş" Hissetme: Mantıklı bir yetişkin gibi değil, kendini savunmasız, küçük ve çaresiz bir çocuk gibi hissetme hali.
- Terk Edilme Korkusu: Sevdiklerinin onu terk edeceği veya reddedeceği yönünde yoğun bir panik ve kaygı.
- Fizyolojik Tepkiler (Hiperuyarılma): Kalp çarpıntısı, hızlı nefes alma, kas gerginliği, "kaç ya da savaş" moduna geçme.
- Kopma ve Donma (Hipouyarılma): Dünyadan kopmuş hissetme (derealizasyon), kendine yabancılaşma (depersonalizasyon), uyuşukluk, "beyin sisi" ve enerji kaybı.
Neden "Şimdi" Oluyor? Tetikleyiciler Nasıl Çalışır?
Duygusal flashback'ler genellikle şimdiki zamanda yaşanan, görünüşte zararsız bir olay tarafından tetiklenir. Ancak bu "zararsız" olay, bilinçdışı düzeyde geçmişteki travmatik bir anının duygusal bir yönünü taşır. Beynimizin duygusal hafıza merkezi olan amigdala, bu benzerliği bir "tehdit" olarak algılar ve alarm verir.
Tetikleyiciler çok çeşitli olabilir:
Partnerinizin ses tonundaki hafif bir değişiklik (geçmişteki eleştirel ebeveyni hatırlatabilir).
Birinin size "hassas" demesi (geçmişteki "yetersiz" hislerini tetikleyebilir).
Bir mesajınıza geç cevap alınması (geçmişteki ihmal ve terk edilme duygularını tetikleyebilir).
Yorgun veya hasta olmak (savunmasızlık hissini artırarak tetikleyebilir).
Kişi genellikle neden bu kadar yoğun tepki verdiğini anlamaz, çünkü tetikleyici ile tepki arasındaki bağ bilinçli düzeyde değildir.
Duygusal Flashback'ten Çıkmak ve Yönetmek İçin Adımlar
Duygusal flashback'ten kurtulmanın temel yolu, öncelikle bunun bir flashback olduğunu fark etmektir. Bu, mantıklı beyni (prefrontal korteks) tekrar devreye sokmanın ilk adımıdır. "Şu an yaşadığım duygu çok yoğun, ancak bu duygu geçmişe ait. Şu an güvendeyim."
Bir klinik psikolog perspektifinden, bu anlarda sinir sistemini regüle etmek (Tolerans Penceresine geri dönmek) için şu adımlar önerilir:
1. Adım: Fark Et ve İsimlendir: "Dur. Şu an bir duygusal flashback yaşıyorum." Bu basit eylem, sizi duygunun kendisi olmaktan çıkarıp onu gözlemleyen konumuna getirir.
2. Adım: İçsel Çocuğa Güvence Ver: Flashback anında genellikle içimizdeki o incinmiş çocuk tetiklenir. Kendinize şefkatle yaklaşın: "Korktuğunu biliyorum. Şu an güvendesin. Ben (yetişkin haliniz) senin yanındayım ve seni koruyacağım."
3. Adım: Topraklan (Duyulara Dön): Sinir sistemine "şimdi ve burada" güvende olduğunuzu hatırlatın. Bir önceki makaledeki 5-4-3-2-1 tekniğini kullanın. Ayaklarınızın yere bastığını hissedin, etrafınızdaki 5 nesneyi sayın, soğuk su için veya elinize bir buz küpü alın.
4. Adım: İçsel Eleştirmeni Sustur: Flashback anında içsel eleştirmen çok acımasız olabilir ("Ne kadar abartıyorsun", "Yine başaramadın"). Bu sesin travmanın bir parçası olduğunu fark edin ve ona "Dur, şu an senin eleştirilerine ihtiyacım yok, şefkate ihtiyacım var" deyin.
Terapi Sürecinde Duygusal Flashback'lerin Ele Alınışı
Duygusal flashback'lerle başa çıkmak sadece anı yönetmek değil, aynı zamanda kök nedenleri iyileştirmekle mümkündür. Terapi süreci, bu flashback'lerin sıklığını, yoğunluğunu ve süresini azaltmayı hedefler. EMDR Terapisi, Somatik Deneyimleme, İçsel Aile Sistemleri (IFS) veya Şema Terapi gibi travma odaklı yaklaşımlar, kişinin bu bastırılmış duygusal anıları güvenli bir ortamda işlemesine yardımcı olur.
Terapi, danışanın Tolerans Penceresini kalıcı olarak genişletmeyi, duygusal regülasyon becerilerini güçlendirmeyi ve en önemlisi, geçmişte alamadığı şefkati ve güveni bugün kendi kendine verebilmesini (öz-şefkat) öğretmeyi amaçlar.
Uyarı
Bu içerik yalnızca bilgilendirme amacı ile klinik psikologlar tarafından hazırlanmıştır. Herhangi bir tanı ve tedavi amacı taşımamaktadır. Psikolojik destek için klinik psikolog ya da psikiyatri bölümüne başvuru yapabilirsiniz.
Kaynakça
- Walker, P. (2013). Complex PTSD: From Surviving to Thriving: A Guide and Map for Recovering from Childhood Trauma. Azure Coyote.
- Van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
- Herman, J. L. (1997). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence—from Domestic Abuse to Political Terror. Basic Books.
